10. Utdanning og kompetanse

Nedgang i elevtalet i 20 kommunar 

Elevtalet har over tid gått ned i mange av kommunane i fylket. I perioden 2017-2019 hadde 20 av kommunane i Møre og Romsdal nedgang i elevtalet på barnetrinnet (1.-7. årssteg). Låge fødselstal i mange kommunar er sjølvsagt årsaka til dette. Av dei tre største byane hadde Kristiansund ein reduksjon på -134 elevar på barnetrinnet. Tilsvarande hadde Molde kommune i perioden 2017-2019 ein auke i talet på elevar på barnetrinnet på 51, mens Ålesund hadde ein oppgang på 19 elevar. Hustadvika hadde i perioden ein nedgang i elevtalet på -103 elevar på barnetrinnet. Herøy og Ulstein er døme på andre kommunar med nedgang i elevtalet. Herøy hadde ein nedgang på -51 elevar, mens nedgangen i Ulstein var på -66 elevar.  

Elevtalet i ungdomstrinnet utviklar seg i tråd med utviklinga på barnesteget. Det er 16 kommunar i Møre og Romsdal som i perioden 2017-2019 har hatt nedgang i elevtalet på ungdomstrinnet. Det er viktig å merke seg at denne nedgangen for mange kommunar kjem på toppen av ein langvarig nedgang i elevtalet. Til dømes hadde Molde, som ein av dei største kommunane, ein nedgang på -63 elevar i denne perioden.  

Færre grunnskolar i Møre og Romsdal 

I takt med nedgang i elevtalet har fleire kommunar redusert talet på grunnskolar dei siste åra. I 2015 var det 183 kommunale grunnskular i Møre og Romsdal, mens det i 2020 er redusert til 165 skolar. Heile 18 skolar har med andre ord blitt lagt ned dei siste 5 åra. Det er 19 private skolar i fylket, dette talet har vore stabilt dei siste 5 åra. Økonomien til kommunane er nok ein viktig årsak til at små skolar vert lagt ned, dersom det er mogleg å flytte elevar til andre skolar utan at det utløyser nye klassar er det pengar å spare for kommunane. Det reduserte talet på grunnskolar er ikkje ein trend berre i Møre og Romsdal, men noko som skjer i heile landet. I følgje Udir vart det skoleåret 2020-2021 lagt ned 39 grunnskular, mens det samtidig vart oppretta 16 nye skolar. Av dei 16 nye skolane var 7 private, om lag kvar femte offentlege skole som vert lagt ned blir erstatta av ein privat skole.  

Elevane i Gjemnes gjer det best 

Både nasjonalt og i Møre og Romsdal har elevane dei seinare år gått ut med fleire grunnskolepoeng enn tidlegare. I perioden 2015 til 2019 auka snittet på grunnskulepoenga til elevane i fylket frå 40,6 poeng i 2015 til 41,9 poeng i 2019. Det nasjonale snittet auka tilsvarande, frå 40,8 poeng i 2015 til 41,9 poeng i 2019. I følgje Utdanningsdirektoratet er innføringa av valfag og at dei blir ført på vitnemålet som teljande karakterar, ein av årsakene til auken i grunnskolepoenga. Det viser seg at elevane jamt over gjer det betre i valfaga enn i dei resterande faga. For elevane som gjekk ut våren 2020 vart resultata ytterlegare forbetra. I Møre og Romsdal auka snittet til 43,1 poeng, mens det nasjonale snittet vart 43,2 poeng. I 2021 er snittet i Møre og Romsdal redusert til 43,0, mens det nasjonalt har stige til 43,3. Som følgje av covid-19 pandemien vart det ikkje gjennomført eksamen verken våren 2020 eller 2021. Elevane gjer det vanlegvis svakare til skriftleg eksamen enn til standpunkt, bortfallet av eksamen er nok ein viktig årsak til at elevane går ut med fleire grunnskolepoeng enn tidlegare. Elevane i Gjemnes har hatt best resultat dei to siste skoleåra med eit snitt på 47,6 grunnskolepoeng i 2020 og 46,0 poeng i 2021.  

Mange elevar med spesialundervisning i fleire kommunar 

Spesialundervisninga er forankra i opplæringslova §5-1, den skal sikre elevar som ikkje har tilstrekkeleg utbyte av det ordinære opplæringstilbodet ekstra hjelp og oppfølging. Det er store forskjellar mellom kommunane i fylket i kor stor del av elevane som mottar spesialundervisning, kva som er grunnen til dette er vanskeleg å peike eksakt på. Ulike elevføresetnadar og ressursbruken i det ordinære opplæringstilbodet, kan vere to moglege forklaringar. Nasjonalt får 7,7 prosent av elevane i grunnskolen tilbod om spesialundervisning i ei eller anna form, i Møre og Romsdal er det 9,5 prosent av elevane som får same tilbodet.

Nedgang i talet på søkarar til vidaregåande opplæring 

Talet på søkarar til Vg1 med ungdomsrett i Møre og Romsdal gjekk litt ned skoleåret 2021/2022. Til skoleåret 2021/2022 var det i Møre og Romsdal 3 671 søkarane til Vg1, tilsvarande var talet på søkarar 3 806 til skoleåret 2020/2021. Dette gir ein nedgang i talet på søkarar på -135 personar eller -4 prosent. 

Det har i fleire år vore ei overvekt i søkinga til yrkesfaga i Møre og Romsdal, denne trenden held fram skoleåret 2021/2022. Av totalt 3 671 søkarar til Vg1 er det skoleåret 2021/2022 1 522 søkarar til dei studieførebuande utdanningsprogramma og 2 149 søkarar til yrkesfaga. Det betyr at 59 prosent av søkarane har yrkesfaglege utdanningsprogram som førsteønske. Skoleåret 2020/2021 var det 55 prosent av søkarane om søkte seg til yrkesfaga, det gir ein auke på 4 prosentpoeng frå førre skoleår.   

Det er framleis flest søkarar til Studiespesialisering, sjølv om det var ein nedgang i søkinga til dette utdanningsprogrammet skoleåret 2021/2022. Skoleåret 2020/2021 var det 1 702 søkarar til dette utdanningsprogrammet, skoleåret 2021/2022 var det redusert til 1 522 søkarar. Same trenden var det i søkinga til Idrettsfag, der det skoleåret 2021/2022 var 243 søkarar mot 312 søkarar skoleåret 2020/2021.  

I yrkesfaga var det størst auke i søkinga til utdanningsprogrammet Teknologi- og industrifag. Til skoleåret 2021/2022 var det 536 søkarar til Vg1 i dette utdanningsprogrammet mot 482 søkarar førre skoleår. Flest søkarar var det til Helse- og oppvekstfag med heile 539 søkarar, ein oppgang frå førre skoleåret med 19 søkarar. Elektro og datateknologi var det utdanningsprogrammet som hadde størst nedgang i søkartalet, nedgangen frå skoleåret 2020/2021 til skoleåret 2021/2022 var på –99 personar eller -25 prosent.

Ytterlegare auke i talet på søkarar til læreplass 

Til skoleåret 2021/2022 var det 1 246 søkarar med ungdomsrett som hadde læreplass som sitt første ønske. Det er ei auke i forhold til skoleåret 2020/2021, då 1 184 ungdommar hadde læreplass som førsteønske. Behovet for læreplassar er som følgje av dette aukande både i det private næringslivet og i offentleg sektor. 

Flest søkarar til læreplass er det i utdanningsprogrammet Teknologi- og industrifag med 394 personar, tilsvarande var det 358 søkarar til dette faget skoleåret 2020/2021. Talet på søkarar har òg auka til lærefaget Elektro og datateknologi, i mars 2021 var det 223 søkarar som hadde dette som sitt første ønske. Elles er behovet for læreplassar i Helse- og oppvekstfag stort, 203 søkarar har ønske om læreplass i dette faget. Det er ein liten nedgang i talet på søkarar til Helse- og oppvekstfaget i forhold til i fjor, då 219 søkarar søkte om læreplass i dette faget. Behovet for fleire arbeidstakarar i helsesektoren er aukande, det er såleis flott at mange ungdommar ønsker å utdanne seg innanfor Helse- og oppvekstfaga. Søkinga til Bygg- og anleggsteknikk har gått ned, skoleåret 2021/2022 var det 147 søkarar mot 171 søkarar skoleåret 2020/2021. Talet på søkarar til lærefag innanfor utdanningsprogrammet Naturbruk har auka dei tre siste åra, til inneverande skoleår var det 71 søkarar til dette faget. 

Det er ein stor auke i talet på søkarar til fagopplæring frå Ålesund kommune. Talet på søkarar auka frå 214 søkarar skoleåret 2020/2021 til 281 søkarar skoleåret 2021/2022. Dette gir ein auke på 67 søkarar eller 31,3 prosent. Behovet for læreplassar i Ålesundsregionen er med andre ord aukande. Talet på søkarar frå Molde og Kristiansund har gått litt ned frå førre skoleår, skoleåret 2021/2022 er det 100 søkarar frå Molde og 111 søkarar frå Kristiansund som har fagopplæring som sitt første ønske. 

Større del av elevane gjennomfører vidaregåande opplæring 

Dei siste 10 åra har ein stadig større del av elevkulla gjennomført vidaregåande opplæring. Gjennomføringa er målt 5 år etter at elevane på dei studieførebuande utdanningsprogramma starta i vidaregåande opplæring, for elevane i yrkesfaga er gjennomføringa målt etter 6 år. Av elevane som starta i vidaregåande opplæring i 2006, fullførte 73,2 prosent av elevane frå Møre og Romsdal vidaregåande opplæring. Tilsvarande gjennomførte 80,5 prosent av elevane i 2014-kullet vidaregåande opplæring. På landsbasis gjennomførte 72 prosent av 2006-kullet vidaregåande opplæring, for 2014-kullet var dette auka til 79,5 prosent. Betra gjennomføring i vidaregåande opplæring er viktig for arbeidslivet som treng kompetente arbeidstakarar, men ikkje minst er det viktig for den enkelte elev som fullførar utdanninga si. Vi veit frå forsking at dei som ikkje har fullført vidaregåande utdanning kjem dårlegare ut i forhold til mange sosiale tilhøve, eit døme kan vere tilknytinga til arbeidslivet.  

10 prosent av elevane sluttar i vidaregåande opplæring 

Det er lett å tenke at når 80,5 prosent av elevane i 2014-kullet i fylket gjennomfører, så er det nærare 20 prosent av elevane som sluttar. Dette er ikkje tilfelle, biletet er meir samansett enn som så. Det er 10 prosent av elevane i 2014-kullet som sluttar, tilsvarande slutta 11,8 prosent av elevane i 2013-kullet. Av elevane som byrja i vidaregåande opplæring i 2006 så slutta 15,7 prosent av elevane, delen av elevane som sluttar har med andre ord blitt vesentleg redusert dei seinare åra. Av 2014-kullet er det 3,8 prosent som har gjennomført Vg3 eller har vore oppe til fag-/sveineprøve utan å bestå. 3,3 prosent av elevane i 2014-kullet er framleis i vidaregåande opplæring, det kan vere at dei har hatt friår eller vore sjuke som gjer at dei må bruke lenger tid. Ein del elevar har planlagt eit løp i vidaregåande opplæring med mål om å oppnå grunnkompetanse, 2,3 prosent av elevane i 2014-kullet fullførte med slik kompetanse.  

Samanheng mellom gjennomføring og foreldra sitt utdanningsnivå 

Det viser seg at gjennomføringa i vidaregåande opplæring, for den enkelte elev, i stor grad er påverka av foreldra sitt utdanningsnivå. Gjennomføringa for elevar i 2014-kullet, som har foreldre med grunnskole som høgaste utdanning, er 55,1 prosent i Møre og Romsdal. For 2013-kullet var gjennomføringa for same gruppe elevar 61,8 prosent. Dette skil seg veldig frå elevar i 2014-kullet med foreldre med lang høgare utdanning, som har ei gjennomføring på 93,9 prosent. For elevane i 2014-kullet som har foreldre med vidaregåande skole som høgste utdanning, er gjennomføringa i Møre og Romsdal 79,4 prosent.

Kjønn, utdanningsprogram og kommune påverkar gjennomføringa 

Gjennomføringa for 2014-kullet viser at kvinnene framleis har høgast gjennomføring av elevane på dei studieførebuande utdanningsprogramma. Heile 94,6 prosent av kvinnene i desse utdanningsprogramma gjennomfører vidaregåande opplæring innan 5 år etter at dei byrja i den vidaregåande skolen. Gjennomføringa for menn på dei studieførebuande utdanningsprogramma er 87,9 prosent. Det er fleire menn i 2014-kullet som gjennomfører yrkesfaglege utdanningsprogram enn kva som er tilfelle for kvinnene. Dette er ei endring i forhold til 2013-kullet, då kvinnene kunne vise til betre gjennomføring i yrkesfaga enn menn. I dei yrkesfaglege utdanningsprogramma gjennomførte 70,9 prosent av mennene og 68,7 prosent av kvinnene i 2014-kullet.  

Det er variasjon mellom kommunane i fylket knytt til kor stor del av elevane som gjennomfører vidaregåande opplæring. Gjennomføring vil for mange kommunar variere frå år til år, små elevkull i mange kommunar gjer at sjølv små endringar kan gi utslag i statistikken for desse kommunane. Det er elevane frå Surnadal, Ulstein og Aukra som har best gjennomføring av 2014-kullet.

Flest private fagskolar i Noreg 

Det er 64 fagskolar i Noreg, 16 av desse er fylkeskommunale og 45 av fagskolane er i privat regi. Fagskolen er ei toårig utdanning som bygger på fagbrev frå vidaregåande opplæring eller realkompetanse. Utdanningstilbodet til skolane er mangfaldig, dei har til dømes tilbod innanfor helse-, maritime- og tekniske fag. Det er berre Nordland som har færre fagskulestudentar enn Møre og Romsdal med sine 320 studentar mot 340 studentar i Møre og Romsdal. Troms og Finnmark har til dømes 625 studentar, sjølv om innbyggartalet der er lågare enn i Møre og Romsdal. 

Heile 6 455 studentar tek si fagskuleutdanning over nettet i digitale utdanningstilbod, det gjer det mogleg for mange å kombinere jobb og utdanning. Med utdanning i tekniske fag frå ein fagskole får mange bygd på si yrkesretta kompetanse frå vidaregåande opplæring, etter den toårige utdanninga kan mange titulere seg som fagskoleingeniør.  

Nedgang i tal fagskolestudentar i Møre og Romsdal  

Fagskolen i Møre og Romsdal er i fylkeskommunal regi, og har avdelingar i Kristiansund og i Ålesund. I tillegg er det to private skolar i fylket, Fagskolen Aldring og helse med 10 studentar og Ålesund kunstfagskole med 20 studentar i 2021. Talet på fagskolestudentar i fylket har variert dei siste 5 åra, med ein topp i 2019 med 435 studentar. I 2020 er talet på studentar ved fagskolane redusert til 340. 

Ved fagskolen sin avd. i Kristiansund har talet på studentar gått ned med 30 studentar frå 2017 til 2021. Talet studentar har dei siste åra stabilisert seg på om lag 90. Ser vi fagskolestudentane saman med høgskolestudentane på Høgskolen i Molde sine tilbod i Kristiansund, har dette etter kvar blitt eit stort miljø på nærare 600 studentar. Talet på studentar ved fagskolen i Ålesund har gått ned, det var ein topp i 2019 med 300 studentar. I 2021 er det 220 studentar ved fagskolen i Ålesund.

Stor auke i talet på studentar i Kristiansund 

Talet på studentar ved høgskuletilboda i fylket held fram med å auke. I 2020 var det samla talet på studentar i fylket 9 814 personar, ein oppgang på 732 studentar frå 2019. Dette er ei særs gledeleg utvikling med tanke på å kunne rekruttere og halde på viktig kompetanse i fylket. 

I Kristiansund vaks talet på studentar med 166 personar frå 2019 til 2020, det er no 479 studentar knytt til Høgskolen i Molde sitt høgskoletilbod i Kristiansund. Med fylkeskommunen sitt fagskoletilbod og høgskoletilbodet i Kristiansund, er det no etablert eit robust fagmiljø i byen som vil vere viktig for å stette kompetansebehovet på Nordmøre i åra som kjem. Campus Kristiansund som skal vere ferdig utbygd innan få år vil bli viktig for å utvikle dette miljøet vidare. Campus Kristiansund er eit samarbeid mellom Høgskolen i Molde, Kristiansund og Nordmøre Næringsforum, Kristiansund kommune og Møre og Romsdal fylkeskommune. 

Det er framleis Høgskulen i Volda som har flest studentar, i 2020 var det 4 415 studentar knytt til høgskulen sine tilbod.  

Både Høgskulen i Molde og NTNU i Ålesund har vekst i talet på studentar frå 2019 til 2020. Høgskulen i Molde har i 2020 2 448 studentar og har hatt ein oppgang i perioden 2015 til 2020 på 403 studentar. NTNU Ålesund har 2 477 studentar i 2020 og har auka talet på studentar sidan 2015 med 113 studentar. 

Del kvinner går ned

Delen kvinner går ned både ved Høgskulen i Volda, NTNU Ålesund og ved Høgskulen i Molde. Til dømes var kvinneandelen i 2015 heile 64 prosent ved Høgskulen i Volda, den er i 2020 redusert til 59,8 prosent. Lågast del kvinner finn vi ved NTNU Ålesund, der det i 2020 var 46,8 prosent kvinner. Studietilboda ved den enkelte høgskule er nok den viktigaste årsaka til forskjellane mellom kjønna, framleis følger val av yrke tradisjonelle kjønnsmønstre.  

Auka del av befolkninga med høgare utdanning 

Dei siste tiåra har delen av befolkninga med høgare utdanning vekse mykje. For 40 år sidan, i 1980, hadde 9,7 prosent av mennene og 7,3 prosent av kvinnene i fylket høgare utdanning. I 2020 har 23,8 prosent av mennene og 35,1 prosent av kvinnene høgare utdanning. Veksten har vore formidabel, særleg blant kvinnene der over ein tredel no har høgare utdanning. Ser vi samla på fylket har det frå 2019 til 2020 vore ein vekst frå 27,8 prosent til 29,4 prosent i delen som har høgare utdanning. For landet ser vi same utviklinga, i 2020 var det 35,3 prosent med høgare utdanning mot 34,6 prosent i 2019.  

Delen av befolkninga med høgare utdanning er størst i Oslo, der har i 2020 50,1 prosent av mennene og 56,1 av kvinnene høgare utdanning. Til samanlikning har 22,2 prosent av mennene og 32,6 prosent av kvinnene høgare utdanning i Innlandet fylke. Utdanningsnivået varierer med andre ord mykje frå fylke til fylke.  

Delen kvinner som tek høgare utdanning aukar framleis meir enn delen menn som tek høgare utdanning. For menn auka delen med høgare utdanning med 0,5 prosentpoeng, mens delen kvinner med høgare utdanning auka med 0,8 prosentpoeng frå 2019 til 2020. Spriket mellom kvinner og menn med høgare utdanning blir med dette større for kvart år som går. 

Det er vanleg å skilje mellom kort og lang høgare utdanning. Med lang høgare utdanning er det her meint utdanning på over 4 år. I Møre og Romsdal var det 1980 7,2 prosent av befolkninga som hadde kortare høgare utdanning, i 2020 har dette auka til 23,2 prosent. Same utviklinga ser vi for delen av befolkninga som har tatt lang høgare utdanning. I 1980 var det 1,3 prosent med slik utdanning, i 2020 var det 6,2 prosent som hadde lang høgare utdanning. Nasjonalt har delen som har tatt lang høgare utdanning auka til 10,6 prosent i 2020, veksten har vore noko sterkare nasjonalt.  

Stor geografisk variasjon i utdanningsnivå 

Delen av befolkninga som har høgare utdanning varierer frå kommune til kommune i fylket. Kommunane Vanylven, Sande, Hustadvika og Vestnes er dei kommunane i 2020 der minst del av befolkninga har høgare utdanning. Her varierer delen med høgare utdanning frå 20,4 prosent til 21,7 prosent av befolkninga. Volda, Molde, Ålesund og Ulstein er dei kommunane som har flest innbyggarar med høgare utdanning. Volda kommune rangerar øvst på denne lista med heile 39,1 prosent av befolkninga med slik kompetanse. I Molde kommune, som er neste på lista, har 35,6 prosent av befolkninga høgare utdanning. 

Utdanningsnivået i den enkelte kommune er sjølvsagt nært knytt til det arbeidslivet som er i kommunen og i arbeidsregionen elles. Er kommunen prega av industribedrifter er det fagarbeidaren med fagbrev som er mest etterspurt. Det viktigaste for arbeidslivet i den enkelte kommune er å ha tilgjengeleg nok arbeidskraft med den riktige kompetansen.  

Størst auke i utdanningsnivå i Ålesund og Molde 

Utdanningsnivået, i form av fleire med høgare utdanning, har auka i alle kommunane i fylket det siste tiåret. Størst prosentvis auke har kommunane Ålesund og Molde hatt, med ein auke i dei med høgare utdanning på 12,9 og 12,3 prosentpoeng i perioden 2010 til 2020. Særleg har delen kvinner med høgare utdanning auka mykje i mange kommunar.  I 7 kommunar har delen kvinner med høgare utdanning auka med over 10 prosentpoeng i denne perioden. Ålesund og Molde skil seg her ut med ein auke i delen kvinner med høgskuleutdanning på heile 16,0 og 14,9 prosentpoeng i perioden 2010 til 2020. Delen menn som har tatt høgare utdanning har ikkje auka like mykje dei siste 10 åra. Det er i Ålesund at delen menn som har høgare utdanning har auka mest dei siste åra, frå 2010 til 2020 auka delen menn med høgare utdanning med 10,1 prosentpoeng.